Jaki jest rozstaw szyn na torach kolejowych?
Czy zastanawialiście się kiedyś, jaki rozstaw mają szyny standardowych torów kolejowych? To nie tylko szczegół techniczny, ale jeden z najważniejszych parametrów infrastruktury kolejowej na całym świecie. Rozstaw szyn, często nazywany też szerokością toru, wpływa na bezpieczeństwo, szybkość, stabilność pociągów oraz możliwość ich poruszania się po różnych sieciach krajowych i międzynarodowych.
Co to jest rozstaw szyn?
Rozstaw szyn na torach kolejowych to minimalna odległość między wewnętrznymi powierzchniami główek szyn, liczona w zakresie od 0 do 14 mm od górnej krawędzi szyny. To właśnie ta odległość decyduje o tym, jakie pojazdy szynowe mogą się po danym torze poruszać. Nie jest to przypadkowa wartość, ale efekt wielu lat rozwoju technicznego i kompromisu pomiędzy stabilnością jazdy, kosztami budowy infrastruktury oraz uwarunkowaniami geograficznymi i historycznymi.
Standardowy rozstaw szyn na świecie
Na świecie istnieje kilka popularnych standardów rozstawu szyn, jednak za najbardziej rozpowszechniony uznaje się tzw. rozstaw normalnotorowy (standard gauge), który wynosi 1435 mm (czyli dokładnie 4 stopy i 8,5 cala). Tego standardu używa się w większości krajów Europy, Ameryki Północnej, Chinach czy na Bliskim Wschodzie. Co ciekawe, Europa Wschodnia i kraje dawnego ZSRR mają zazwyczaj szerszy rozstaw, określany jako szerokotorowy, wynoszący 1520 mm.
Przykładowe rozstawy szyn:
- 1435 mm – tzw. rozstaw normalny (Polska, większość krajów Europy, USA, Kanada, Chiny)
- 1520 mm – rozstaw szeroki (Rosja, Ukraina, Litwa, Łotwa, Estonia)
- 1000 mm – rozstaw metryczny (niektóre koleje w Afryce, Indonezji i Ameryce Południowej)
- Rozstawy wąskotorowe: od 600 mm do 950 mm (koleje przemysłowe, leśne, turystyczne)
Jaki rozstaw szyn na torach kolejowych jest stosowany w Polsce?
W Polsce, podobnie jak w większości krajów Europy, standardowy rozstaw szyn wynosi 1435 mm. Ważne jest, że ten rozstaw mierzy się 14 mm poniżej powierzchni tocznej szyn. Ponadto, odległość pomiędzy osiami główek szyn wynosi dokładnie 1500 mm. Oznacza to, że większość taboru kolejowego w Polsce jest przystosowana do tego rozstawu, co ułatwia wymianę pojazdów z sąsiadującymi krajami, takimi jak Niemcy czy Czechy.
Szyny kolejowe w Polsce mają rozstaw 1435 mm. Wymiar ten mierzony jest 14 mm. poniżej powierzchni tocznej szyn. Odległość pomiędzy osiami główek szyn wynosi 1500 mm.
Wąskotorówki – czym się wyróżniają?
Oprócz powszechnie używanego rozstawu 1435 mm, w Polsce – podobnie jak w innych krajach – istnieją także linie kolejowe o znacznie węższym rozstawie szyn. Są to tzw. koleje wąskotorowe. Ich rozstaw zwykle mieści się w przedziale od 600 mm do 950 mm. Zostały one stworzone głównie ze względu na niższe koszty budowy i łatwiejsze dostosowanie do trudnych warunków terenowych, na przykład w przemyśle, rolnictwie, leśnictwie czy na obszarach górskich.
Przykładem może być kolejka „Maltanka” w Poznaniu, której szyny są oddalone od siebie tylko o 600 mm. W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym spotykamy kolejki z rozstawem szyn 785 mm.
Kolejki wąskotorowe zazwyczaj mają rozstaw szyn z zakresu od 600 do 950 mm. Przykładowo znana kolejka „Maltanka” znajdująca się w Poznaniu ma rozstaw 600 mm, podobnie jak większość kolejek wąskotorowych wykorzystywanych w leśnictwie czy przemyśle. Z drugiej strony, kolejki wąskotorowe Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego mają rozstaw szyn wynoszący 785 mm.
Dlaczego istnieją różne rozstawy szyn?
Różnorodność rozstawów szyn wynika z wielu czynników historycznych i praktycznych:
- Warunki terenowe – wąskotorówki łatwiej budować w trudnym terenie górskim lub leśnym.
- Koszty budowy – im węższy rozstaw, tym niższe koszty budowy torowiska i taboru.
- Izolacja technologiczna – niektóre kraje celowo wybrały inne rozstawy, by utrudnić transport obcych wojsk lub chronić własny rynek.
- Historia i tradycja – niektóre linie kolejowe powstały przed ujednoliceniem standardów i do dziś utrzymują niestandardowe rozstawy.
Rozstaw szyn a interoperacyjność kolei
Jednym z wyzwań w międzynarodowym ruchu kolejowym jest konieczność przeładunku towarów lub wymiany podwozi na granicach między krajami o różnych rozstawach szyn. Przykładem jest granica polsko-ukraińska, gdzie spotykają się tory o rozstawie 1435 mm i 1520 mm. Aby usprawnić przewóz, stosuje się specjalne systemy wymiany wózków lub wagony z przestawnymi osiami.
Podsumowanie
Jaki jest rozstaw szyn na torach kolejowych? — To często 1435 mm, czyli tzw. rozstaw normalny, używany w większości krajów świata, w tym w Polsce. Jednak można spotkać także szersze lub węższe tory – w szczególności wąskotorówki, które mają rozstaw od 600 do 950 mm. Rozstaw szyn jest jednym z kluczowych parametrów każdej kolei, wpływającym nie tylko na jej budowę, ale i codzienne działanie. Dzięki ujednoliceniu tego parametru możliwy jest sprawny międzynarodowy ruch pociągów i rozwój transportu szynowego na całym świecie.
