Gdzie raki zimują? – Prawda o zwyczajach tych niezwykłych skorupiaków
Znane polskie przysłowie głosi, że można kogoś wysłać tam, gdzie raki zimują. Jednak gdzie rzeczywiście spędzają zimę te sympatyczne skorupiaki? Raki najczęściej tworzą jamki na dnie zbiorników wodnych oraz na brzegach. Mogą budować kryjówki również wśród wodnej roślinności, a także w okolicach kamieni.
Przysłowie czy biologia? Skąd się wzięło wyrażenie „gdzie raki zimują”
Wyrażenie „gdzie raki zimują” funkcjonuje w polszczyźnie jako zwrot oznaczający miejsce odległe, nieprzyjemne lub tajemnicze. Takim zwrotem często grozi się komuś, kto postępuje nieodpowiednio, lub żartobliwie sugeruje się mu wyprawę w nieznane. Jednak rzadko zastanawiamy się, co to oznacza dosłownie i gdzie faktycznie raki spędzają zimę.
Biologia raków – środowisko życia
Raki to skorupiaki słodkowodne zamieszkujące jeziora, stawy i rzeki niemal całej Europy, w tym Polski. Najczęściej spotykane gatunki w naszym kraju to rak szlachetny (Astacus astacus) oraz rak pręgowany (Orconectes limosus). W naturalnych warunkach preferują czyste, dobrze natlenione wody oraz dostęp do kryjówek. Ich życie jest mocno związane z dnem zbiorników.
Sezon zimowy – co się dzieje z rakami, gdy robi się zimno?
Wraz z nadejściem zimy raki nie migrują na południe, nie zasypiają zupełnie jak niektóre zwierzęta, ale znacznie spowalniają swoje funkcje życiowe. W tym okresie wykazują ograniczoną aktywność, co w nauce określa się jako stan odrętwienia, czyli tzw. hibernację. Ich przemiana materii zwalnia, a raki stają się niemal nieruchome.
Jakie miejsca wybierają raki na zimowanie?
- Jamki w mule i pod korzeniami: Raki wykopują na dnie zbiorników wodnych podziemne jamy, niekiedy w mule, między kamieniami lub w pobliżu korzeni roślin.
- Szczeliny w kamieniach: Kryją się w naturalnych szczelinach skalnych czy pod większymi głazami na dnie wody.
- Brzegi stawów i rzek: Często wybierają wypłukane miejsca przy brzegach zbiorników wodnych, szczególnie tam, gdzie łatwo zakopać się w podłożu lub znaleźć schronienie w roślinności.
- Zarośla podwodnych roślin: Tam, gdzie dno jest pokryte gęstą roślinnością, również znajdują schronienie przed zimnem i drapieżnikami.
W przeciwieństwie do wielu innych organizmów wodnych, raki nie zagrzebują się głęboko w mule czy piasku, lecz aktywnie wykorzystują wszelkie kryjówki naturalne lub własnoręcznie wydrążone jamy.
Czy raki potrafią przetrwać zamarznięte zbiorniki?
Raki umieją znakomicie radzić sobie w warunkach zimowych. Woda nawet pod warstwą lodu zwykle nie zamarza całkowicie – pod lodem temperatura spada, ale pozostaje powyżej 0°C, co pozwala rakom przetrwać. Ochłodzenie wody sprawia, że metabolizm skorupiaków zwalnia, a ich zapotrzebowanie na pokarm niemal znika.
Ciekawostki na temat raków zimujących
- Raki są bardzo wrażliwe na jakość wody. Zasiedlają tylko czyste i dobrze natlenione zbiorniki, dlatego ich obecność jest wskaźnikiem stanu środowiska.
- Na czas zimowania raki gromadzą zapasy energii w postaci tłuszczu i glikogenu, by wytrwać w bezruchu przez kilka miesięcy.
- Niektóre gatunki z innych części świata (np. Ameryki Północnej) wykazują jeszcze większą odporność na zimno i potrafią aktywnie żerować nawet w chłodniejszych warunkach niż raki europejskie.
Co zagraża rakom podczas zimowania?
- Zmiany klimatyczne – coraz rzadsze długie, mroźne zimy i zanieczyszczenie środowiska ograniczają występowanie raków w Polsce.
- Drapieżniki – raki, choć ukrywają się w norach, mogą paść ofiarą drapieżnych ryb oraz ptaków polujących przy brzegu.
- Człowiek – zanieczyszczenia wód oraz nadmierne odłowy zagrażają populacjom raków.
Czy można zobaczyć raki zimą?
Odpowiedź jest prosta – nie jest to łatwe. Raki zimując, spędzają czas głęboko w norach, pod kamieniami czy wśród korzeni, praktycznie nie opuszczając swoich kryjówek aż do wiosny. Tym samym, opowieść o zimujących rakach ma bardzo realne podstawy naukowe, a nie jest jedynie elementem ludowego powiedzenia.
Podsumowanie
Odpowiadając na pytanie „Gdzie raki zimują?”, należy podkreślić, że te skorupiaki wybierają bezpieczne schronienia na dnie wód – jamki, szczeliny przy brzegach, kryjówki wśród kamieni i korzeni. Zimują w stanie odrętwienia, spowalniając życiowe funkcje, dzięki czemu są w stanie przetrwać trudny okres bez jedzenia. Ich obecność świadczy o czystości środowiska, a fascynujące zachowania są dowodem adaptacji do życia w zmiennych warunkach. „Gdzie raki zimują?” to więc nie tylko ciekawe przysłowie, lecz realna, biologiczna tajemnica, którą zdołaliśmy z sukcesem rozwikłać.
